25 oktober 2017 Comments (0) Architectuur, Cultuur

Baksteen in al zijn staten

Als oudste materiaal dat door de mens werd ontwikkeld, wordt de baksteen al duizenden jaren gebruikt in de architectuur. Intussen zijn er tal van innovatieve materialen die zorgen voor een meedogenloze concurrentie, maar toch lijkt de baksteen niet uit de mode te geraken. Wat zijn de mooiste bakstenen gebouwen van de planeet?

De oorsprong ervan gaat ver terug in de tijd. De eerste sporen van het gebruik ervan dateren al van 7.500 voor Christus. Terracotta is een ecologisch materiaal bij uitstek en zorgt ervoor dat architecten hun rijke verbeelding de vrije loop kunnen laten gaan. Getuigen daarvan zijn de Mesopotamische ruïnes van de ziggurat van Ur (2.100 voor Christus), de grote thermen van Caracalla in Rome (216 na Christus) of de 122 meter hoge stoepa die te zien is in het complex Jetavanaramaya in Anuradhapura in Sri Lanka, dat gebouwd werd in 273-301 en uit meer dan 93 miljoen bakstenen bestaaat. Baksteen werd zo universeel gebruikt, dat het ook wordt aangetroffen in de Grote Chinese Muur waarvan de bouw begon in 300 voor Christus, of de Grote Moskee van Djenné in Mali, herbouwd in het begin van de XX^e eeuw, de grootste bakstenen structuur ter wereld.

Sindsdien heeft het trouwe parallellepipedum blijk gegeven van een ongelooflijke veerkracht en blijft het een basiselement van de hedendaagse architectuur. Religieuze bouwwerken, residentiële gebouwen, kunstcentra: de baksteen staat synoniem voor industriële bloei, in Europa en de Verenigde Staten. Onderworpen aan de meest complexe spanningen in structuren met avant-gardistische vormen, wordt de baksteen ook gebruikt voor tal van gevels, soms glad en strak, soms ruw of grof van aard. En vandaag, ondanks de verwoede concurrentie van beton en hout, heeft baksteen niets van zijn moderniteit verloren.

Een oude dame die staat als een huis

In een prachtig boek met teksten in drie talen (Frans, Engels, Duits), laat uitgeverij Taschen al het potentieel van deze “oude dame” zien. De tijd van het imago van de rode, plompe baksteen is voorbij. Terracotta herovert het hart van de grootste bouwers die de baksteen betrouwbaarder en esthetischer maken en er niet te verwaarloosbare deugden aan toeschrijven op het gebied van zuinige energie. Aan de hand van prachtige beelden van deze bundel in twee delen – opgeborgen in een… baksteenvormige koffer! – ontdekken we tal van vormen van gebruik van dit buitengewone materiaal, maar de thematiek wordt voortdurend vernieuwd omdat de hedendaagse ontwerpers de grenzen van het mogelijke steeds verder drijven.

Onder de 100 architecturen geselecteerd door Philip Jodidio noemen we het Brick House van Diego Arraigada, waarvan de geperforeerde muren licht doorlaten (foto 1); de Termeh Office Building van Farshad Mehdizadeh & Ahmad Bathaei, in Hamadan in Iran – met zijn trap in een bijna organische curve die toegang biedt tot de kantoren (foto 2); de kolossale bakstenen bogen van Louis Kahn op de site van het Parlementsgebouw van Bangladesh; Het Cultuurhuis in Helsinki van Alvar Aalto dat speelt met golvingen met zijn afgeronde bakstenen; het Tate Modern Switch House in Londen, ontworpen door het duo Herzog & de Meuron (foto 3), of het Saw Swee Hock Student Centre, ontworpen door O’Donnell + Tuomey.

Farshad Mehdizadeh & Ahmad Bathaei – Termeh Office Building - © Parham Taghiof TASCHEN
Herzog & de Meuron – Tate Modern Switch House, London – © Dennis Gilbert VIEW TASCHEN
Diego Arraigada – Brick House, Rosario, Argentina – © Sergio Pirrone TASCHEN