Krijgen Brussel en zijn stadscentrum binnenkort te kampen met een echte stedelijke breuk? Er zijn in ieder geval grote veranderingen op komst met het plan voor de herontwikkeling van het stadscentrum, het autovrij maken van de boulevards in het centrum en het verkeersplan dat momenteel wordt uitgetest. Wat staat er op het spel? Hier zijn een aantal antwoorden, geïllustreerd aan de hand van enkele visies op de toekomst van Brussel.
De burger die zich de openbare ruimte weer toe-eigent, levenskwaliteit, mobiliteit, economische heropleving, architecturaal erfgoed… De uitdagingen op het vlak van stedelijke ontwikkeling in Brussel zijn talrijk en vaak nauw met elkaar verbonden. Maar op het terrein komt er schot in de zaak, met de recente voorstelling van de inrichtingsprojecten in het stadscentrum die in 2018 moeten worden afgerond. Sinds 29 juni loopt er een eerste test van 8 maanden van het verkeersplan om de boulevards in het centrum verkeersvrij te maken.
De stad en haar openbare plaatsen aan de burger teruggeven
Wat zijn de belangrijkste pijlers van het herinrichtingsplan voor het stadscentrum? Els Ampe, Schepen van Mobiliteit in Brussel: “Het voetgangersgebied is nu dubbel zo groot en bedraagt maar liefst 50 hectare, van het Fontainasplein tot de Adolphe Maxlaan. Ons doel is om de stad en haar openbare ruimten terug aan de burgers te geven. Meer gezelligheid dus, want op de boulevards zien we bijvoorbeeld de oppervlakte van de groene ruimten stijgen van 200 naar 3 250 m². Daarnaast willen we het architecturale erfgoed versterken en de winkels in het stadscentrum nieuw leven inblazen. We willen het transitverkeer in het centrum verminderen door zachte mobiliteit te stimuleren: aanleg van 3 kilometer fietspaden, optimalisatie van de MIVB-diensten, pentabus – dat wil zeggen een bus die alleen maar binnen de vijfhoek rijdt – langs de voetgangerszone… We willen ook kiss and ridezones aanleggen, bijvoorbeeld voor scholen en ziekenhuizen, en auto’s alleen toelaten voor de bewoners in de vijfhoek.”
Brussel symbolisch verenigd
Kunnen we in Brussel dankzij een verkeersvrij stadscentrum spreken van de paradigmaverschuiving die al elders werd uitgetest? Patrick Bontinck is CEO van visit.brussels, het communicatiebureau voor toerisme van het Brussels Gewest, en heeft hier een duidelijke mening over. “Dit is een geweldige kans voor de stad en het Brussels Gewest. Waarom? Omdat de mens zich de stad terug eigen kan maken door de ruimte in te nemen van de grote boulevards en verkeersaders die sinds 1958 steeds meer voorbehouden waren voor de auto. De wil om echt een verschil te maken is hier sterk aanwezig: er worden niet alleen enkele kleine straatjes verkeersvrij gemaakt. Het stadscentrum vindt weer aansluiting met het kanaal, terwijl ze vroeger van elkaar gescheiden waren door een grote verkeersweg. Deze symbolische homogenisering is belangrijk voor onze hoofdstad. Uiteraard zullen er zoals bij elk groot veranderingsproject op lange termijn af en toe problemen opduiken. Maar we willen niet dat Brussel over een paar jaar een van de laatste grote Europese steden is waar een drukke verkeersweg vlak door het historische centrum loopt.”
Gematigd standpunt van ARAU
Het verkeersvrij maken lijkt op zich niet voor problemen te zorgen, maar we horen af en toe welk kritiek op andere aspecten van het project. Bijvoorbeeld vanwege het Atelier de Recherche et d’Actions Urbaines (ARAU – Atelier voor stedelijk onderzoek en stedelijke acties). “Sinds 1969 verdedigt het ARAU het recht om in goede omstandigheden te leven in de stad”, legt directrice Isabelle Pauthier uit. “Paradoxaal genoeg bestaat het gevaar dat het stadsplan er juist voor zorgt dat de voetgangerszone gemakkelijker bereikbaar wordt met de auto. Oorzaak is het gebrek aan een alomvattende overeenkomst met de MIVB, maar ook de aanleg van nieuwe parkings, terwijl er al 20 000 verkeersplaatsen zijn die maar voor 60% gebruikt worden. Het verkeersplan omvat een lus met eenrichtingsverkeer, waar harder gereden wordt, zoals we zien op de Jacqmainlaan en Maxlaan. De wil om vooral de commerciële en toeristische aantrekkelijkheid en evenementen in het stadscentrum te ontwikkelen brengt bovendien problemen met zich mee als dat ten koste gaat van andere pijlers, zoals de levenskwaliteit. We vinden het ook jammer dat de studies zich niet houden aan de wettelijke voorschriften, dat er op een autistische manier overleg wordt gepleegd en dat er geen openbaar onderzoek gedaan wordt. Vandaar het beroep bij de Raad van State. Wij pleiten voor een mix van zachte mobiliteit: echte infrastructuur voor fietsers tussen het Noorden en het Zuiden, waar ook voetgangers hun plaats krijgen, maar ook een bovengrondse omnibustram tussen Wiels en Tour & Taxis voor de aansluiting met de winkels in het centrum. De ondergrondse premetrolijnen zouden dan alleen moeten stoppen in stations die bediend worden door de metro (Zuid, De Brouckère en Rogier).”
Van digitale oproep tot stedelijke picknick
Rond de kwestie van de voetgangerszone hebben nog andere soorten eisen gestalte gekregen die wel degelijk passen in de tijdsgeest. “Het uitgangspunt van Picnic the streets is een carte blanche van Philippe Van Parijs, die de digitale generatie oproept om zich in te zetten voor een Brussel op schaal van de burger”, legt Bram, een van de initiatiefnemers van de beweging, uit. “Er werd een Facebook-groep opgericht en al snel doken er allerlei evenementen op, namelijk reusachtige picknicks in het centrum van Brussel, dat noodgedwongen verkeersvrij gemaakt werd. Maar dit zichtbare deel van onze actie is geen doel op zich. Wij verdedigen het creëren van ruimtes en beleidsbepalingen om de stedelijke ruimte echt terug aan de burger te geven. Onze mening over het plan? Ja, maar tegelijk nee! Ja, want we zijn voor voetgangerszones, maar neen vanwege de blingbling-kant van het project dat vooral gericht is op toeristen en consumenten en de auto te gunstig gezind is”.
Gedurfd initiatief
Welk lot de Brusselse voetganger ook beschoren is, de verdienste van het initiatief is dat het tenminste het debat uitlokt. “Zo gaat het dus altijd, hoe goed de beslissing ook is voorbereid, hoe consensusgericht de aanpak ook is. Zo gaat het altijd in een stad die beweegt, een stad die durft, een stad die probeert, een stad die zichzelf opnieuw uitvindt. Trial en error, aanpassingen, zijn dat niet de natuurlijke stappen die de weg naar succes juist ritme geven?”, aldus Stéphan Sonneville, CEO van Atenor, die blij is dat steden als Brussel de nodige moed tonen om hun noodzakelijke ommekeer te doen slagen. Hij gaat verder bij wijze van conclusie:
“Ik zal hier niet zeggen wat ik denk van de voetgangerszone in Brussel, ongetwijfeld een genuanceerde mening, om onverzettelijker te kunnen zijn in de aanpak. Ja, meer dan welke andere stad ook heeft Brussel leiders nodig die risico’s en beslissingen nemen, die veranderingen doorvoeren. Ja, soms moet je iets wat onveranderlijk leek toch onder een andere loep bekijken, om nieuwe mogelijkheden te ontdekken. Deze voetgangerszone is een controversieel project, maar het wordt geschraagd door een visie die steunt op een aangename en aantrekkelijke stad voor bewoners, bezoekers, ondernemers, enz. En daarom heeft de lancering van de voetgangerszone wel wat weg van een gewaagde onderneming. Meer dan rijkdom is het welzijn van sommigen een waarde die wordt gecreëerd door de durf, de visie en de moed van anderen.”
Foto’s © Aurore Martignoni
Interview : Yvan Mayeur, burgemeester van Brussel
Welke lessen trekt u uit de eerste weken van het experiment met de voetgangerszone in het stadscentrum van Brussel?
“Twee maanden na de lancering van de voetgangerszone zien we dat het rustiger is in de stad, dat het gedrag van de weggebruikers in het stadscentrum verandert en dat het centrum een hele nieuwe sfeer uitstraalt: ver weg van de stress strijken wandelaars neer op de boulevards, genieten ze van de tijdelijk aangebrachte infrastructuur, van de activiteiten die er georganiseerd worden. We hebben de indruk dat de burgers meer tijd nemen en niet langer gehaast het stadcentrum doorkruisen.
Dankzij het milde weer deze zomer kwamen er veel meer Brusselaars naar buiten, maar er waren ook meer Belgische of buitenlandse bezoekers. Dat is wat we op termijn willen opbouwen voor Brussel: een culturele en economische smeltkroes. Een stad moet leven, vol animatie en dynamiek zitten, en niet worden verlaten door de bewoners.
Maar we zijn ons ervan bewust dat je zo’n stedelijk herontwikkelingsproject niet op één dag waarmaakt. Samen met de bewoners, winkeliers, deskundigen en technici die betrokken zijn bij het project, zullen we lessen trekken uit het effectieve gebruik sinds 28 juni 2015 van het nieuwe voetgangersgebied en zijn omgeving. Een analyse van de situatie op het terrein en een luisterend oor voor de Stad en haar bewoners zijn van essentieel belang om een nieuwe stadskern te bieden die beter inspeelt op ieders behoeften.”
U was persoonlijk zeer nauw betrokken bij dit dossier, met als risico dat u zich blootstelde aan kritiek. Denkt u dat Brussel, en België meer in het algemeen, soms last had van een gebrek aan sterke initiatieven om haar lot te bedwingen?
“Verandering boezemt angst in, want het staat synoniem voor hernieuwing, het onbekende, maar ook voor veranderingen in onze gewoonten, onze dagelijkse routine. Toch moeten we durven veranderen om een stad te laten evolueren. Kunnen we in de 21e eeuw nog leven in een stad die gebouwd is volgens een model uit de 19e eeuw?
Onze levenswijzen zijn veranderd, onze behoeften ook. Het is dus de manier om te leren “leven in de stad” in haar geheel die we opnieuw moeten aanpakken. Dit project draait om meer dan mobiliteit of de herinrichting van een stad, het is een levensproject dat de Stad Brussel wil uitbouwen voor haar bewoners. De aanpassingen zijn nog recent, de definitieve inrichtingen zouden in het voorjaar van 2016 van start gaan. Tegen de definitieve inhuldiging van de nieuw aangelegde voetgangerszone in 2018 zet de Stad haar werk voort bij de bewoners, de winkeliers, de culturele en economische actoren in de binnenstad om een samenhangend antwoord te bieden dat is aangepast aan hun behoeften.”
Tags: Brussel, Mobiliteit, voetgangerszone
